Stępień Wacław (1911–1993), satyryk, autor rewii, komedii muzycznych i piosenek.

Ur. 28 IX w Babsku pod Rawą Maz., był synem Wojciecha, robotnika, i Eleonory ze Śmiłowskich, starszym bratem Mariana (zob.).

S. uczył się w Gimnazjum im. Tadeusza Reytana w Warszawie, gdzie w r. 1929 otrzymał świadectwo dojrzałości. Następnie pracował jako urzędnik, m.in. w warszawskich przedsiębiorstwach «Schicht» i «Goplana». Równocześnie pisał teksty piosenek m.in. dla braci Artura i Henryka Goldów, Jerzego Petersburskiego i Mieczysława Wróblewskiego oraz dla konkretnych wykonawców m.in. Mieczysława Fogga, Stefana Witosa i Chóru «Dana»; od r. 1933 współpracował w tym zakresie z Polskim Radiem oraz wytwórniami płyt gramofonowych: «Columbia», «Odeon» i «Syrena». W l. 1936–9 wiele piosenek S-a ukazało się w postaci osobnych wydań wraz z nutami (W.), m.in. w r. 1937: Gdybyś chciała... (muz. Wróblewski), Lolita (muz. W. Podolski, wyd. następne W. [1939]), Serenada (muz. H. Bobiński), Stara melodia (muz. Wróblewski), w r. 1938: Montmartre (muz. Zygmunt Karasiński, Szymon Kataszek), Ujrzałem cię w Sorento (muz. Podolski), W błękicie oczu twych (muz. Karasiński), Wracają słowa (muz. Kataszek), Zaczekaj chwilę (muz. A. Gold), w r. 1939: Dziewczyna z fiołkami (muz. A. Gold), To przecież zwykła rzecz (muz. Karasiński), Zawsze będzie ci czegoś brak (muz. Jan Markowski), Za oknem śnieg (muz. Maria Namysłowska). Niektóre z tych piosenek były wydawane także po wojnie. Pracując pod koniec l. trzydziestych w firmie «Rotax», poznał S. w r. 1939 zatrudnionego tam od t.r. na stanowisku pomocnika buchaltera Zdzisława Godlewskiego, piszącego pod pseud. Zdzisław Gozdawa piosenki, bajki i utwory satyryczne.

W czasie okupacji niemieckiej przebywał S. w Warszawie; w r. 1940 występował w Kawiarni Forkasiewicza, do r. 1941 był pracownikiem działu aprowizacji Zarządu Miejskiego m. Warszawy, a następnie pracował jako urzędnik w Spółce Handlu Węglem «Nadwiślanka» (do sierpnia 1944). Stworzył stałą spółkę autorską z Gozdawą i od r. 1942 współpracował z działającym jawnie w Warszawie Teatrem Bohema oraz Kawiarnią Artystów Filmowych «Antresola». Na początku r. 1944 opracował z Gozdawą dwie adaptacje dla tego Teatru: komedii Stanisława Dobrzańskiego „Żołnierz królowej Madagaskaru” (wyst. 6 V 1944) oraz farsy muzycznej „Dziewczyna i kokosy” na podstawie tekstu „Ty to ja” H. Duvernois’go w opracowaniu Juliana Tuwima (wyst. 24 VI 1944, obie w reż. Kazimierza Szuberta). Po powstaniu warszawskim 1944 r. przebywał w Białej Rawskiej. Wraz z Gozdawą i Bronisławem Brokiem (reżyserem spektaklu) napisał t.r. rewię Powitanie bzów (prapremiera t.r. w Teatrze Domu Żołnierza w Lublinie).

W marcu 1945 przyjechał S. do Łodzi, gdzie razem z Gozdawą współdziałał z Jerzym Jurandotem przy zakładaniu satyrycznego Teatru Miniatur, przemianowanego wkrótce na Teatr Syrena. W spółce z Gozdawą pisał rewie i komedie satyryczne, wystawiane w r. 1945 w Łodzi: Inne czasy (współautorzy także Stefania Grodzieńska, Jurandot i Krystyna Wolińska – Teatr Miniatur w sali Hotelu Grand, 5 VII), Droga do ciebie. Widowisko muzyczne w 20 obrazach (Teatr Domu Żołnierza), Kokosowy interes. Komedia muzyczna w 4 aktach (Teatr Bagatela), Po tylu długich latach (Teatr Domu Żołnierza). Razem napisali także scenariusz dokumentalnego filmu krótkometrażowego pt. Szkoła (1945). W r. 1946 pokazano w Teatrze Domu Żołnierza nowy utwór S-a i Gozdawy Babie lato. Widowisko muzyczne w 20 obrazach, a w Teatrze Syrena jako pierwszą premierę na tej scenie (2 VIII), napisaną również z Gozdawą (zarówno tekst jak i muzykę) «komedię nieprawdopodobną», osadzoną w realiach współczesnych pt. Bliźniak (wyst. później pt. Bliźniak czyli przeminęło z herbem, pokazaną t.r. w Krakowie, w r. 1947 w Lublinie, w r. 1949 w Warszawie, a w r. 1957 w Białymstoku i Jeleniej Górze). W r. 1946 S. i Gozdawa napisali także dla Teatru Syrena dwie rewie: Miłość i propaganda oraz Prawo do śmiechu, a także «widowisko muzyczne w 8 obrazach» pt. Trzej muszkieterowie, satyrycznie ujmujące tematykę przedsiębiorczości prywatnej rozwijającej się na Ziemiach Zachodnich, przydziałów odzieżowych i walki z analfabetyzmem. W r. 1947 wystawiono w Teatrze Syrena kolejną rewię tej spółki Bez żelaznej kurtyny. T.r. dużym powodzeniem cieszyła się czteroaktowa komedia muzyczna z tekstem i muzyką S-a i Gozdawy Moja żona Penelopa (prapremiera w Teatrze Syrena, 6 XI), wystawiona później pt. Miecz Demokratesa (Moja żona Penelopa), w której wątek powrotu Odysa został przetworzony na współczesne powroty z wojennych tułaczek (kolejne premiery t.r. w Lublinie, Poznaniu, Szczecinie i Krakowie, w r. 1948 w Jeleniej Górze i Kaliszu, w r. 1949 w Warszawie i Świdnicy). W r. 1947 wystawiono w Teatrze Syrena w Łodzi następne dzieła S-a i Gozdawy: Colorado. Komedię muzyczną w 3 aktach i rewię Wgląd w rząd, a także sztukę G. M. Wattersa i A. Hopkinsa „Artyści” z nowymi piosenkami spółki, a w r. 1948 komedię-groteskę w dziesięciu obrazach pt. Ambasador (wyst. 4 III t.r., w nowej wersji pt. Jego Ekscelencja, prapremiera Teatr Buffo w Warszawie 25 I 1963, akcję przeniesiono do Ameryki Łacińskiej).

W r. 1948 wraz z zespołem Teatru Syrena przeniósł się S. do Warszawy. Występy na scenie stołecznej zainaugurowano w r. 1948 rewią S-a i Gozdawy Nowe prorządki. Dn. 13 V 1950 wystawiono w Teatrze Syrena Wodewil warszawski S-a i Gozdawy. Tematem sztuki była powojenna odbudowa stolicy; komediowe perypetie wynikały ze zderzenia dwóch środowisk: kamieniczników (Bęc-Walskich) oraz murarzy i majstrów (Wieczorka i jego syna Felka). Wodewil miał w Warszawie ponad 300 przedstawień, a piosenki Budujemy nowy dom czy zwłaszcza Małe mieszkanko na Mariensztacie stały się na wiele lat przebojami. Szybko też uzyskał (również pt. Śluby murarskie) kolejne premiery w teatrach: Osa w Łodzi (17 VI) i Polskim w Szczecinie (3 IX), w r. 1951 – Młodego Widza we Wrocławiu (19 I), Ziemi Opolskiej w Opolu (3 III), Komedii Muzycznej w Poznaniu (1 V), Dolnośląskim w Jeleniej Górze (21 VII), Bogusławskiego w Kaliszu (22 VII), Muzycznym w Lublinie (11 XI), Ziemi Pomorskiej w Toruniu (28 XI) i Młodego Widza w Krakowie (pt. Wodewil krakowski, 8 XII), w r. 1952 – Wielkim w Częstochowie (17 I), Polskim w Bielsku (3 IV) i Objazdowym w Łodzi, a w r. 1954 – Solskiego w Tarnowie (3 II); został także wydany (W. 1951, 1965), a w r. 1964 zrealizowano jego ekranizację telewizyjną. S. i Gozdawa byli też autorami scenariuszy skompilowanych dla Teatru Syrena tekstów innych autorów: To się pokaże (wyst. 1951) i Wielki cyrk. Widowisko w 30 obrazach (wyst. t.r.) oraz napisanych samodzielnie: Planie dobrodzieju (wyst. 1951), Ministerstwo satyry (wyst. 1952) i Objeżdżalnia społeczna (wyst. t.r.), a także składanki Nareszcie otwarcie (wyst. Teatr Estrada na Żoliborzu, 1953). Spółka S.–Gozdawa stworzyła też kolejne popularne piosenki: Gdy się kogoś ma (muz. Władysław Szpilman) i Marynika (muz. H. Malineau). S. z Gozdawą i Grodzieńską napisał scenariusz do filmu Sprawa do załatwienia (reż. Jan Rybkowski i Jan Fethke, 5 IX 1953); była to adaptacja programów rewiowych z Teatrów Satyryków i Syreny; do fabularnej ramy włączono 17 numerów (w ośmiu rolę «szkodników społecznych» zagrał Adolf Dymsza). Z tego filmu pochodzi piosenka S-a i Gozdawy Walc MDM. Chcecie to wierzcie (muz. Zygmunt Wiehler). W r. 1954 pisał S. także teksty dla kabaretu «Stańczyk», wystawiane jako „Wieczory u Stańczyka” w warszawskiej kawiarni «Pod Arkadami». W wodewilu w dwudziestu obrazach autorstwa S-a i Gozdawy Sprawa Kowalskiego (wyst. w r. 1956: Estrada Satyryczna w Łodzi <3 XI>, Teatr Wielki w Częstochowie <14 XI>, Teatr Syrena w Warszawie <21 XI>, w r. 1957: Teatr Wybrzeże w Gdyni <12 I>, Teatr Dolnośląski w Jeleniej Górze <8 III>, wyd. „Scena Młodzieżowa” nr 2), satyra skierowana była w stronę absurdów biurokracji. Trzy jednoaktówki Czarny Rodryg, czyli postrach Paryża, Hydraulik oraz Whisky and soda („Scena Młodzieżowa” 1956 nr 1) nie doczekały się wystawienia, natomiast zostały włączone do programów S-a i Gozdawy pokazywanych w Teatrze Syrena. W r. 1957 napisał S. we współautorstwie z Gozdawą komedię w jednej odsłonie Wariat („Nowa Wieś” 1957 nr 12–13); t.r. został wydany wybór satyr i skeczów S-a i Gozdawy z l. 1945–55 Przez dziurkę w kurtynie (W.). Wg scenariusza spółki S.–Gozdawa powstały kolejne przedstawienia, składające się z tekstów różnych autorów, m.in. Nasze jajko (Teatr Buffo, 1958) i Hajże na stolicę (Teatr Syrena, 1960).

Od sezonu 1960/1 sprawował S. wspólnie z Gozdawą kierownictwo artystyczno-literackie Teatru Syrena (w l. 1961/2 i od r. 1975 także jego drugiej sceny, Teatru Buffo). W r. 1964 wstąpił do PZPR. Wybór tekstów z programów Teatrów Syrena i Buffo został wydany w kolejnym tomie S-a i Gozdawy pt. Z uśmiechem i dowcipem (W. 1964). Dla Teatru Buffo powstały dwa przedstawienia we współautorstwie z Gozdawą i Czesławem Szpakowiczem: Seans dla zakochanych (1965) oraz Inne czasy, czyli 20 lat później (1966). W Teatrze Syrena S. z Gozdawą tworzyli nadal scenariusze do tekstów innych autorów: Bujamy wśród gwiazd, czyli jak się doi kozę (1967), Róbmy coś (1969), Ćwierć za kominem (1970), Nasze szaleństwo (t.r.), Wielki jarmark. Widowisko rewiowe w 2 częściach (1972), Miasto cudów. Widowisko muzyczne w 2 częściach (1973), Oby nam się! Rewia (1974), Syrena ma głos (1975), Tylko u nas. Rewia w 2 częściach (1977). W r. 1978 przeszedł S. na emeryturę; nadal prowadził wspólnie z Gozdawą działalność satyryczną, jeżdżąc po Polsce z wieczorami autorskimi i współpracując nieregularnie z Teatrem Syrena. W r. 1986 obaj autorzy współtworzyli w Syrenie jubileuszowy program Hanki Bielickiej pt. Prosimy o bis, pani Hanko.

Spółka S.–Gozdawa zajmowała się głównie komedią muzyczną, gatunkiem mającym największe powodzenie wśród widzów w okresie powojennym, lecz mało popularnym wśród twórców. Twórczość ta miała charakter rozrywkowy, nastawiona była na rozbawienie publiczności, zarazem jednak zręcznie wprowadzała elementy propagandowe. Utwory S-a i Gozdawy były grane także w ZSRR i Czechosłowacji oraz wśród Polonii w Kanadzie i USA. S. zmarł 28 X 1993 w Warszawie, został pochowany 4 XI na cmentarzu Czerniakowskim. Był odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1956), Krzyżem Kawalerskim (1965) i Krzyżem Oficerskim (1974) Orderu Odrodzenia Polski oraz Złotą Odznaką «Za zasługi dla Warszawy». Od r. 1935 należał do Związku Autorów i Kompozytorów Scenicznych; był członkiem jego zarządu w l. 1956–68. Od r. 1956 był członkiem Związku Literatów Polskich.

W małżeństwie (od r. 1947) z Mirosławą Krajewską, aktorką, miał S. syna Piotra (ur. 1948), genetyka.

Fot. w: Stępień W., Gozdawa Z., Z uśmiechem i dowcipem, W. 1964; – Almanach sceny polskiej za r. 1993/4, W. 1999; Pol. Bibliogr. Liter. za l. 1945–89; Współcz. pol. pisarze, VIII (J. Zawadzka); – Gąssowski S., Współcześni dramatopisarze polscy 1945–1975, W. 1979; Kaszyński S., Teatr Łódzki w latach 1945–1962, Ł. 1970; Lerski T., Syrena Record pierwsza polska wytwórnia fonograficzna. Poland’s first recording company 1904–1939, New York–Warsaw [b.r.w.]; Pieńkow J., Dawnych wspomnień czar..., czyli szczeciński „Wodewil warszawski” przed ćwierćwieczem, „Głos Szczeciński” 1974 nr 274; – Filler W., G&S, w: tenże, Teatr Syrena, Białystok 1991; Sadowy W., Człowiek śmiechu, „Express Wieczorny” 1993 nr 217; – „Przekrój” 1971 nr 1346 (wywiad z S-m), „Życie Warszawy” 1987 nr 8; – Nekrologi z r. 1993: „Przekrój” nr 46, „Życie Warszawy” nr z 2, 3 XI.

Joanna Zawadzka